Henryk Stażewski

 

 

Opis formy: Chcąc obejrzeć realizację nestora polskiej awangardy – Henryka Stażewskiego, powinniśmy przejść ul. Pocztową w kierunku południowym, kilkadziesiąt metrów wzdłuż Starego Miasta, aż do Placu Słowiańskiego. Forma ulokowana jest na skwerze oddzielającym Plac Słowiański i Śródmieście od Starego Miasta. Rzeźba powstała podczas I Biennale Form Przestrzennych w 1965 roku. Praca Stażewskiego jest dokumentem badań nad reliefem w twórczości artysty. Na tle, łagodnie – po łuku wznoszącej się pionowo ściany – umieszczono na podtrzymujących je prętach, asteroidalne (kwadraty o wklęsłych bokach) cienkie płytki. Tworzony przez nie układ daje wrażenie zimnego, matematycznego porządku, przy przedpołudniowym oświetleniu grający również zaskakującymi efektami światłocieniowymi. Rzeźbę przystosowano do oglądu frontalnego, od strony Placu Słowiańskiego. Moment, programowanego i chyba zgodnego z intencją artysty odbioru utrwalało jedno ze zdjęć w katalogu I Biennale. Tym momentem jest sytuacja, gdy stojący przed formą widz znajduje w wieży katedry św. Mikołaja naturalne przedłużenie kompozycji Stażewskiego. Dziś taki ogląd tej kompozycji jest niemożliwy, a to przez odbudowane przy ul. Kowalskiej kamienice staromiejskie, skutecznie zasłaniające widok kościoła. Jest to kompozycja wykonana z wielką precyzją i dbałością, której Stażewski zawsze wymagał od siebie. Ostatnia konserwacja rzeźby miała miejsce w 2003 roku.

Informacje o autorze: (1894-1988) Urodzony w Warszawie, studia artystyczne odbył w latach 1913-1919 w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w pracowni Stanisława Lentza. Związał się z pierwszym polskim ugrupowaniem awangardowym Ekspresjoniści polscy (późniejsza nazwa Formiści) założonym w 1917 roku. W 1923 uczestniczył w ekspozycjach inicjujących ruch konstruktywistyczny w Polsce – w Wystawie Nowej Sztuki w Wilnie i Międzynarodowej Wystawie Nowej Sztuki w Łodzi. Był założycielem Grupy Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów „Blok” (1924-1926), a także – Praesens (1926-29) i a.r. (1929-1936); zajmował się też redagowaniem czasopism „Blok” i „Praesens”. Począwszy od 1924 roku wielokrotnie wyjeżdżał do Paryża, gdzie nawiązał bliskie kontakty z m.in. Pietem Mondrianem czy Michelem Seuphorem. Był członkiem międzynarodowych ugrupowań „Cercle et Carré” (od 1929 roku) oraz Abstraction-Création (od 1931 roku). W 1929 roku, w Paryżu był współpracownikiem pisma „L’Art Contemporain – Sztuka Współczesna”.

 

W okresie II wojny światowej uległ zniszczeniu niemal cały dorobek artystyczny Stażewskiego. Po wojnie twórca związał sięz Klubem Młodych Artystów i Naukowców oraz awangardową Galerią Krzywe Koło w Warszawie. W 1965 roku zainicjował wraz z W. Borowskim, A. Ptaszkowską i M. Tchorkiem powstanie Galerii Foksal. Dopiero w 10 lat po wojnie – w Klubie Związku Literatów w Warszawie – miała miejsce pierwsza indywidualna, powojenna ekspozycja dzieł Stażewskiego. W konstruktywistycznej fazie jego twórczości zauważalne są inspiracje teorią unizmu Władysława Strzemińskiego. Silne związki sztuki Stażewskiego z neoplastycyzmem (holenderska grupa De Stijl) przejawiały się natomiast w konsekwentnym budowaniu obrazu na mechanice podziałów pionowych i poziomych, oraz w stosowaniu ograniczonej liczby barw (podstawowe; czerwona, żółta i niebieska, a także trzy nie uważane za kolory: czarny, biały i szary). Z kolei, obrazy artysty z lat 30. i 50. wyzwolone były z rygorów konstrukcyjnych. Czysta plama barwna o kształtach biomorficznych lub zgeometryzowanych uniezależniła się w nich od linii. We wczesnych latach 30. Stażewski zaczął tworzyć w nurcie figuratywnym, który rozwijał aż do lat 50., malował wówczas pejzaże, portrety i martwe natury. Około 1960 roku artysta wprowadził do swego języka form nowy element – relief, który niemal wyparł z jego twórczości użycie form stricte malarskich. Początkowo tworzył reliefyo luźnej strukturze, zbudowane z elementów nawiązujących do form organicznych o jaskrawej kolorystyce. W latach 60. tworzył reliefy przypominające „raster drukarski”, zbliżając te rozwiązania do sztuki op-artu. Na początku lat 60-tych pojawiła się też duża liczba prac, w których dominowała biel, co było dokumentem badań artysty nad neutralnością formy i jej zależnością od kontekstu kompozycyjnego. Równolegle Stażewski podjął próby badań przestrzeni w serii miedzianych reliefów z lat 1964-67. Ich trójwymiarowość była efektem z jednej strony nakładania na siebie form, z drugiej zaś – multiplikowania refleksów światła na powierzchni polerowanego metalu. W kontekście tych badań nad reliefem należy widzieć formę przestrzenną wykonaną podczas I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu w 1965 roku. W latach 70. Stażewski kontynuował badania nad opozycją porządku i chaosu kompozycyjnego – malowane reliefy powstałe w tym okresie charakteryzowało zakłócenie ich logicznej, uporządkowanej i geometrycznej struktury i podważenie zasady regularnego rytmu kompozycyjnego. W 1970 roku podczas Sympozjum Wrocław ’70 stworzył kompozycję „9 Promieni Światła na niebie” za pomocą snopów światła emitowanych z reflektorów przeciwlotniczych. Prócz malarstwa sztalugowego artysta uprawiał także malarstwo ścienne, zajmował się grafiką użytkową i typografią, wykonywał projekty wnętrz, scenografii, plakatów.

Skip to content