W 1961 roku zatrudniony jako plastyk w Zakładach Mechanicznych „Zamech” – Gerard Kwiatkowski zwrócił się do władz miejskich o przekazanie mu ruin kościoła dominikańskiego na pracownię plastyczną. Autorska pracownia, pełniąca również rolę galerii sztuki współczesnej znalazła miejsce w ocalałych częściach obiektu po wykonaniu niezbędnych napraw i odgruzowaniu pomieszczeń.

24 lipca 1961 roku Gerard Kwiatkowski i Janusz Hankowski wystawiają swe prace w galerii.
Ta data uznawana jest za początek istnienia Galerii EL, a pierwszy w tym obiekcie wernisaż, zainaugurował jej działalność wystawienniczą. Przedsięwzięciami, które zadecydowały o randze Galerii EL oraz zapewniły jej odrębność wśród innych galerii, były organizowane od 1965 roku Biennale Form Przestrzennych.

I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu odwoływało się w swej retoryce do konstruktywistycznej idei łączności środowiska artystycznego z robotniczym. Istotą eksperymentu było wypełnienie treścią jednego ze sztandarowych haseł awangardy – integracji sztuki i techniki – jako idei konfrontacji warsztatu pracy robotnika i artysty.
Inicjatorom Biennale chodziło ponadto o możliwości organizacji w Elblągu niekonwencjonalnych plenerów w oparciu o mecenat zakładu pracy. Zakłady Mechaniczne Zamech, sprawujące patronat nad galerią podjęły w 1965 roku eksperyment organizacyjny nie mający precedensu. To stąd pochodził materiał oraz pomoc techniczna przy wykonywanych pracach.

W efekcie doszło do realizacji, której ranga mierzona efektami natury artystycznej, nie została już nigdzie jak dotychczas powtórzona. Fizycznym dokumentem działalności w czasie I i II Biennale Form Przestrzennych jest kilkadziesiąt realizacji rozsianych w przestrzeni miejskiej Elbląga. Wiele z nich zasługuje na uwagę ze względu na jakość i rangę artystyczną, a także na wyjątkowość w ouvre danego artysty; np. formy przestrzenne Magdaleny Abakanowicz, Zbigniewa Dłubaka, Zbigniewa Gostomskiego, Henryka Morela czy Jerzego Jarnuszkiewicza.
Rzeźby z metalu stały się nie tylko dekoracyjnym elementem pejzażu miasta – obudziły zainteresowanie Ministerstwa Kultury i Sztuki, UNESCO, zainspirowała do podobnych działań artystów w duńskim Aalborg.

Choć nazwa i zasada Biennale została w następnych latach utrzymana, to treść nie ograniczała się do realizacji form przestrzennych czy rzeźb z metalu. Treścią kolejnych imprez organizowanych przez Gerarda Kwiatkowskiego miała stać się problematyka, którą żyła polska awangarda artystyczna. III Biennale Form Przestrzennych miało charakter, jeśli chodzi o efekty, zupełnie odmienny. Jeszcze bardziej ograniczono liczbę uczestników.

Za zmianami organizacyjnymi poszły również zmiany programowe. W tym eksperymencie nie chodziło, jak w poprzednich imprezach biennalowych o konstruowanie obiektów przestrzennych. Pozostawiono uczestnikom pełnię swobody twórczej – a jej efektem stały się działania synkretyczne – angażujące światło, dźwięk, ruch, barwę a także inicjatywy czasoprzestrzenne. Wyjątek stanowiła kompozycja grafiki w przestrzeni, nawiązująca do realizacji z poprzednich biennali, wykonanej w formie rzeźby metalowej przez Z. Książkiewicza. Ze względu na braki materiałowe i inwestycyjne nie wszystkie prace zostały zrealizowane. Decyzja, by pozostawić niedokończone dzieła na poziomie udokumentowanych projektów wymogła narodziny protokonceptualizmu, w którym pomysły twórcze są samodzielnymi wartościami artystycznymi. Niepowodzenie realizacyjne III Biennale zmusiło Gerarda Kwiatkowskiego do radykalnej zmiany koncepcji. U jej źródeł tkwiła ambicja współuczestnictwa w narodzinach sztuki pojęciowej.

Bez przesady stwierdzić należy, że w przemianach polskiej sztuki współczesnej kierowana przez Gerarda Kwiatkowskiego Galeria EL odegrała jedną z kluczowych ról, przyczyniając się do rozszerzenia granic pojęcia sztuki. Stało się to dzięki wypełnieniu zakresu pojęciowego słowa sztuka treściami daleko wykraczającymi poza tradycyjnie pojmowaną plastykę. Sztuka konceptualna, której początków można by się doszukiwać w Elblągu – w trakcie IV Biennale Form Przestrzennych – Zjazdu Marzycieli stała się sztuką redukcji, sztuką – efemerydą bez stałego i co istotne – muzealnego charakteru. Formuła programowa Zjazdu Marzycieli była na tyle pojemna, że obejmowała każdy akt działania twórczego.

Formami wypowiedzi artystycznej były prelekcje, odczyty, manifesty, a także akcje oraz ekspozycje fotograficzne i projekcje filmowe. V Biennale Form Przestrzennych w 1973 roku zorganizowane zostało przy współudziale Warsztatu Formy Filmowej z Łodzi. W trakcie trwania imprezy wyświetlono kilkadziesiąt filmów twórców polskich i zagranicznych. Projekcjom towarzyszyły występy grup muzycznych, teatralnych, akcji oraz wystąpienia o charakterze konceptualnym. Pomysł zorganizowania Biennale Form Przestrzennych jako Kina-Laboratorium towarzyszyła idea koncentracji na problematyce języka formalnego filmu, traktowanemu w oderwaniu od jego znaczeń. Galeria EL służyła szeroko pojmowanej popularyzacji sztuki nowoczesnej a styl jej działalności był niezwykle elastyczny i korelował zawsze z najnowszymi tendencjami awangardowymi.

Galeria EL jako Laboratorium Sztuki przestała istnieć w 1974 roku. Po wyjeździe założyciela galerii Gerarda Kwiatkowskiego do Niemiec załamała się działalność placówki, mimo, że miała ona już od 1972 roku status zakładu budżetowego. Odpowiedzialne za byt placówki władze miejskie Elbląga znalazły się w trudnej sytuacji, gdyż Galeria EL, jako instytucja stricte autorska nie była przygotowana na działanie pod nieobecność jej głównego animatora. Odejście Kwiatkowskiego uzmysłowiło administracji powagę tej straty. Prestiż i ranga ogólnopolska spowodowały, że nie zakwestionowano wówczas sensu istnienia placówki.

W drugiej połowie 1974 roku obowiązki kierownika Galerii EL przejął Paweł Petasz, orientując swe zainteresowania na działania konceptualne i mail art. Galeria EL stała się miejscem spotkań i działań eksperymentalnych nawiązujących do tradycji placówki kierowanej przez Gerarda Kwiatkowskiego. Obiekt Galerii EL, był jedynie prowizorycznie zabezpieczony w latach 1969/70 przed postępującą degradacją. Palącą potrzebą stał się remont generalny obiektu i przystosowanie do funkcji interdyscyplinarnego Laboratorium. Tym bardziej, że niszczycielskie działanie wilgoci, przy równoczesnym braku magazynu zniszczyło niemal całkowicie zbiory dzieł sztuki, pochodzące z darowizn od autorów w latach sześćdziesiątych. W tej sytuacji władze miejskie z początkiem 1976 roku zawiesiły działalność placówki na okres adaptacji i remontu. Wobec pilnych potrzeb remontowych doszło do zawieszenia działalności galerii na początku 1976 roku. Ponowne otwarcie Galerii EL nastąpiło w 1982 roku, kiedy obiekt został wyremontowany i przystosowany do nowych zadań.

Komisarzem Galerii EL został Ryszard Tomczyk, który od samego początku swej działalności obstawał przy integrowaniu wielu dziedzin sztuki, do czego zresztą przestrzeń galeryjna nakłaniała. Tomczyk przedstawił projekt przyznania Galerii EL jako instytucji interdyscyplinarnej formuły „Centrum Sztuki”, co zyskało aprobatę władz miejskich. Poza imprezami stricte wystawienniczymi, znacznie odbiegającymi od schematu działalności Biur Wystaw Artystycznych, tj. : „Parafrazy malarskie tematu Kosmos-Materia” czy „Konfrontacje Plastyczne Polski Północnej” i „Apokryfy” Galeria El specjalizowała się w organizacji widowisk czasoprzestrzennych z elementami happeningowymi, tj. „Noc Dziadów”, „Dies Irae”, „Krzesane z murów”. Nawiązaniem do tradycji Laboratorium Sztuki było zorganizowanie „Interdyscyplinarnych Spotkań Twórczych” w 1986, na które zjechali do Elbląga artyści, teoretycy i krytycy z całego kraju. Pełniejszą formą korespondencji z formułą galerii Gerarda Kwiatkowskiego były jednak imprezy bezpośrednio odwołujące się do idei funkcjonowania dzieł sztuki w przestrzeni miejskiej. „Ingerencje” wzbogaciły ją o nowe sposoby pojmowania koegzystencji tych dwóch elementów i stanowią jedne z ciekawszych artystycznie wydarzeń w Elblągu lat osiemdziesiątych. „Ingerencje” realizowane były, tak jak w przypadku I i II Biennale Form Przestrzennych w oparciu o pomoc Zamechu. Rezultatem było kilkanaście propozycji przestrzennych realizujących postulat „ingerencji” – w istniejący już zbiór form, bądź w samą naturę tworzywa. Konstrukcje te, uformowane z materiału mniej trwałego niż metal, pod wpływem warunków atmosferycznych zostały zniszczone. Nietrwałość tego przedsięwzięcia była jednakże wkalkulowana w program imprezy. Innym pomysłem na prowadzenie dialogu z przedsięwzięciami Kwatkowskiego było zorganizowanie pleneru „What Now ?” z udziałem studentów i absolwentów pracowni prof. Everdta Hilgemanna z ASP w Kampen w Holandii i prof. Ryszrda Winiarskiego z ASP w Warszawie w porozumieniu z Zakładami Mechanicznymi Zamech. Jego efektem są rzeźby nawiązujące, jeśli chodzi o skalę, do form przestrzennych.
Ze szczególnie interesującą propozycją wystąpił sam Hilgemann deformując wykonane w metalu formy siłą emplozji. W drugiej połowie 1987 roku stanowisko dyrektora przejął Andrzej Szadkowski – absolwent gdańskiej PWSSP. Kierowana przez Szadkowskiego placówka jako pierwsza w Polsce zorganizowała w 1988 roku międzynarodowe spotkanie artystów zajmujących się sztuką komputerową pod nazwą Międzynarodowe Warsztaty Komputerowe. W trakcie II edycji Warsztatów w 1989 roku prof.

Paul Rutkovsky ze Stanów Zjednoczonych w imieniu The Cultural Resources Commission on Behalf of the Cultural Community of Tallahassee przekazał dyplom uznania „za wysiłek w propagowaniu pokoju poprzez technikę i sztukę”. Jedenastoletni okres kierowania Galerią EL przez Andrzeja Szadkowskiego przyniósł plon w postaci kilkuset imprez o najróżnorodniejszym charakterze; od wystaw indywidualnych, zbiorowych po ekspozycje tematyczne i problemowe takie jak np. „Sympozjum Truso”, organizowane w latach 1992-97. Szczególnym rysem okresu 1987-1998 była duża liczba imprez muzycznych w Galerii EL. Przy braku w Elblągu sali koncertowej z pełnego zdarzenia, były kościół NMP był i jest otwarty na organizację wszelkiego rodzaju imprez muzycznych. To właśnie w ruinach kościoła i w Klubie Czerwona Oberża rozpoczął działalność jeden z pierwszych w Polsce „poodwilżowej” klub jazzowy – EL Klub Jazzu Tradycyjnego, skupiający młodą inteligencję techniczną związaną z Zakładami Zamech.

Elblążanie identyfikują Galerię EL z eksperymentatorskimi działaniami w zakresie popularyzacji muzyki jazzowej, yassowej, poważnej czy poezji śpiewanej. Służą temu cykliczne przeglądy, tj. najstarsze w Elblągu „Noce pod księżycem a może pod dwoma – Elbląskie Spotkania z Poezją Śpiewaną” organizowane od 1995 roku.

W latach 2008- 2018 r. dyrektorem Galerii był Jarosław Denisiuk.

Od pażdziernika 2018 stanowisko dyrektora Galerii objeła Adriana Ronżewska-Kotyńska.

W 2010 r. Galeria EL zrealizowała projekt „Rewitalizacja dawnego kościoła i klasztoru pw. NMP – obecnie siedziby Centrum Sztuki Galeria EL na Starym Mieście w Elblągu” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia-Mazury 2007-2013. Jednym z elementów projektu, oprócz przeprowadzenia niezbędnych remontów, była odbudowa istniejącej przed II Wojną Światową jednokondygnacjowej empory w nawie bocznej dawnego kościoła w formie dwukondygnacjowej konstrukcji ze szkła i stali połączonej windą. Miejsce to przeznaczone jest do prezentacji stałej kolekcji sztuki geometrycznej, podarowanej przez Gerarda Kwiatkowskiego – załozyciela Galerii EL, a obecnie dyrektora Museum Modern Art w niemieckim Huenfeld. Oficjalne otwarcie Galerii po remoncie nastapiło w maju 2011.

Przygotowując plany wystawiennicze, zawsze mamy w pamięci upodobania i preferencje elbląskiej publiczności. Staramy się, by nasza propozycja była różnorodna, odzwierciedlająca wielowątkowość i wielonurtowość sztuki współczesnej. Nie rezygnujemy bynajmniej z ambicji i prób forsowania wartości artystycznych, które w naszym mniemaniu są zjawiskiem dopiero co wzbierającym.

W polu naszych zainteresowań znajduje się sztuka aktualna, żywa, której autorzy stawiają pytania dotyczące rzeczywistości w której żyjemy. Wszystko to składa się na przyczyny dla której naprawdę warto z nami współpracować. Mobilizowani przez stałe i wierne nam od lat grono przyjaciół i mając także na plecach oddech wspaniałych dokonań poprzedników chcielibyśmy być coraz to lepiej rozumiani i cenieni.

W ramach swoich działań galeria realizuje:

• warsztaty artystyczne
• koncerty
• wystawy

Dyrektorzy Galerii EL:

 

 

Gerard Jürgen Blum-Kwiatkowski

(ur. w 1930, zm. w 2015) Założyciel i kierownik Galerii EL w latach 1961-1974. Od 1974 roku mieszkał i pracował w Niemczech, gdzie prowadził Muzeum Sztuki w Hünfeld. W Polsce powołał do życia Fundację Gerarda na Rzecz Sztuki Współczesnej oraz Muzeum Sztuki Reduktywnej w Świeradowie-Zdroju. Popularyzator sztuki polskiej w Niemczech, uczestnik wielu wystaw indywidualnych i zbiorowych w kraju i zagranicą.

 

 

Paweł Petasz

(ur. w 1951, zm. w 2019) Dyrektor Laboratorium Sztuki Galeria EL w latach 1975-1977. W latach 1990-1993 Prezes elbląskiego oddziału ZPAP. Uczestnik alternatywnego ruchu Mail Art., zajmował się projektowaniem i grafiką komputerową. Organizator Międzynarodowych Warsztatów komputerowych w Elblągu w latach 1988-1989.

 

 

Ryszard Tomczyk

(ur. w 1931, zm. w 2020) Dyrektor Centrum Sztuki Galeria EL w latach 1980-1987. Dr nauk humanistycznych, teatrolog, filolog polski, autor kilkunastu książek, licznych tekstów krtytyczno-artystycznych i teatralnych. Uprawia twórczość literacką, dramatyczną, satyryczną. Malarz. Uczestnik wielu wystaw środowiskowych, indywidualnych i zbiorowych. Współpracował z Galeria EL od 1965 roku. Redaktor naczelny „Kwartalnika Galeria EL” (do 1987 roku), „Elbląskiego Magazynu Ilustrowanego”, „Tygla”, „Jednak Centrum”, „Regiony”.

 

Andrzej Szadkowski

(ur. 1958, zm. 1998) Dyrektor Centrum Sztuki Galeria EL w latach 1987-1998. Uprawiał malarstwo olejne, grafikę, rysunek, plakat. Uczestnik wielu wystaw indywidualnych i zbiorowych. Organizator Nadbałtyckiego Sympozjum Truso w latach 1992-1997.

Zbyszek Opalewski

(ur. 1953) Dyrektor Centrum Sztuki Galeria EL w latach 1998-2008. Zajmuje się grafiką, rysunkiem i malarstwem. Prowadził elbląska galerię Pro Arte Pax. Uczestnik wielu wystaw zbiorowych i indywidualnych. Komisarz i uczestnik kilkunastu ogólnopolskich plenerów malarskich.

 

 

Jarosław Denisiuk

(ur. 1973) Dyrektor Centrum Sztuki Galeria EL w latach 2008-2018. Ukończył: Historię sztuki na UAM Poznań oraz podyplomowe Zarzadzanie na Akademii Koźmińskiego w Warszawie. Z Galerią EL związany od 1999 roku. Członek SEKA – Stowarzyszenia Elbląski Klub Autorów i sekretarz redakcji Kwartalnika TygiEL. Autor kilkudziesięciu szkiców krytycznych i syntetycznych zamieszczanych w Kwartalniku TygiEL. Pod jego redakcją ukzały się wydawnictwa: „Od Laboratorium Sztuki do Centrum Sztuki.”, „Otwarta Galeria. Przewodnik po formach przestrzennych.”, „Notatnik Robotnika Sztuki 1972-1973.”. Kurator  wielu wystaw.

 

 

Adriana Ronżewska-Kotyńska

(ur. 1981) –Dyrektor Centrum Sztuki Galeria EL w latach 2018-21. Absolwentka Wydziału Architektury na Politechnice Poznańskiej oraz Wydziału Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu. W latach 2006-2007 pełniła funkcję asystentki w XII pracowni malarstwa, prowadzonej przez prof. Janusza Marciniaka na ASP w Poznaniu. Prowadziła  własną działalność w zakresie projektowania architektonicznego. Artystka lokalnie zaangażowana – współorganizatorka ziELBLĄGA oraz wystawy designEL. Pomysłodawczyni projektów „Audiobloki” i „Audiomurale” i „Szkicologia”.